Dersim Florasının Kaynak Değerleri.

Dersim’in biyolojik ve kültürel değerlerinin, kayıtlarda olmasının önemli olduğunu yıllardır söylüyoruz ve bu mantıkla yirmi yıldır çabalıyoruz. Bazen tek bir biyolojik tür bile, doğayı katletme projeleri üzerinde etkili olabiliyor çünkü kanunlar ve uluslararası sözleşmelerde onaylananlar şu an için hukuki açıdan bağlayıcı.

Bundan dolayıdırki barajlar, HES’ler, maden aramaları, taş ocakları gibi vs. yıkım projelerini yapacak şirketler hazırlıyacakları ÇED raporlarında, mahkemeleri etkilemek için ne kadar az biyolojik ve kültürel envanteri göstermeleri gerektiğini çok iyi bildiklerinden, neredeyse yok denecek kadar az bilgi verip kamuoyunu yanıltıyorlar.

Geyiksuyu bölgesindeki maden aramaları için firmanın gösterdiği ÇED raporunda flora ve fauna değerlerinin yok denecek kadar az olması, ne yazıkki yıllardır kimsenin dikkatini çekmedi. Biz özellikle bu örneği elimizden geldiğince gündeme getiriyoruz çünkü altın madeni işletmeciliği, son yurdumuz olan Dersim’in sonunu getirecek kadar tehlikeli.

Hal böyleyken, meseleyi anlamayanları, sürekli kendi gündemlerini dayatanları, bir tarafa bırakalım. Dersim’de son yıllarda çok önemli bilimsel çalışmalar oldu, her çalışmada ortaya çıkan yeni kayıtlar, kamuoyu oluşturma ve mahkemelerde, elimizi hiç olmadığı kadar güçlendirecek nitelikte.

Özellikle maden aramalarıyla ilgili yakın dönemde çok büyük sorunlarla karşılaşacağız, en önemli dayanağımız bilimsel çalışmaları, doğru okuyup, karşılaştırmaları yapıp, kamuoyu oluşturmak olmalı.

Dersimlilerin büyük çoğunluğunun zaten bilimsel çalışmalarla uzaktan yakından ilgileri yok, bir kaç kişide ilgileniyor gibiler, onlarda çalışmaları belkide duymuşlardır ama okumaları yapamadıkları için ne kadar değerli olduklarını bilmiyorlardır diye düşünüyoruz. Geçen yıl günlerce kamuoyunu meşgul eden Adonis cyllenea var. Paryadrica Boiss. bitkisinin 2017 yılında zaten Dersim’de kaydı vardı. Bu yüzden, Dersim florasının kaynak değerlerini oluşturan, dokuz önemli çalışmada ortaya çıkan binlerce bitkinin kayıtları bilinirse, Dersim doğası çok daha güçlü argümanlarla savunulacaktır. Adonis cyllenea var. Paryadrica Boiss. bitkisi gibi Dersim’de kayıtlarda olan ve farkına varılmayan yüzlerce çok değerli bitkinin bu çalışmalarda olduğunu belirtelim, kronolojik olarak yapılan flora çalışmalarını aktarırsak.

Birinci kaynak, Dersim florası denilince, ilk akla gelen Prof. Peter Hadland Davis oluyor. Prof. Davis daha önce Dersim’e gelen diğer araştırmacıların çalışmalarını ve kendi kayıtlarını, Türkiye Florası ciltlerinde sundu. Prof. Davis’in Türkiye Florası yayınları bu alanda en değerli kaynaklardan. Türkiye florası kayıtlarına Prof. Davis’in ölümünden sonra Türkiye’de bilim insanları devam ettiler.

İkinci kaynak olarak Munzur dağlarında, 1979 yılında doktora çalışması için kayıtlara başlayan Prof. Dr. Şinasi Yıldırımlı oldu. Prof. Davis’in ve Prof. Şinasi Yıldırımlı’nın çalışmaları, kamuoyunun bildiği önemli referanslardı ve an itabirayla şimdiye kadar mahkemelerdeki kazanımlar bu iki çalışma sayesinde oldu. Birazcık mahkemelerde, neler savunulmuşa veya bilirkişilerin raporlarına bakıldığında her iki çalışmanın ne kadar değerli olduğu çok daha net görülür.

Üçüncü kaynak ise, Ançeo, yani Anadolu Çevre Ormancılık Haritacılık İnş. Tic. Ve San. Ltd. şirketinin uzun devreli gelişme revizyon planlamasıdır.

Munzur Vadisi Milli Parkı için revizyon planlamalarına dair araştırmalar yapıldı, bu çalışmanın dışında yapılanlarla ilgili ulaşabildiğimiz kaynak yok. Bakanlık tarafından yapılan çalışmalarda halkın bilgi alma hakkı olmalı, malesef bu tür çalışmalara çok zor ulaşılıyor. Bu çalışmadan tesadüf eseri haberimiz oldu, bir hocamızdan isteyerek içeriği hakkında bilgi sahibi olduk, ayrıca milli parktaki revizyon çalışmaları, tezlerde kaynak olarakda verildi. Bu çalışma hakkında eleştirdiğimiz çok şey var, özellikle ekosistemin ne olduğu hakkında bilerek sınıfta kalmışlar. Bilimin etik kurallarında olmayan çok zorlayıcı tespitler içermekle beraber kayıtların Munzur vadisi ve yakın çevresinde olmasından dolayı önemli. Bir diğer önemli nokta ise ilk defa Dersim’de, yosunlarla ilgili kayıtlara dikkat çekiliyor olması.

Dördüncü kaynak, Marmara Üniversitesinden Ahmet Doğan ve Ertan Tuzlacı hocaların, Dersim’de ağırlıklı olarak yaptıkları etnobotanik çalışmaları. 2007 ile 2015 yılları arasında yapılan çok sayıda bilimsel gezideki verilerin sonucunda yayınlanan çalışmalarda, halkın kullandığı bitkilerle ilgili yöntemler ve yerel adları kayıt altına alındı. Ahmet Doğan hocanın uzun yıllardır yaptığı çalışmalar devam ediyor, yayınlanmayan çok sayıda Dersim florası kayıtlarıda hocanın dosyalarında mevcut.

Beşinci kaynak, Munzur Üniversitesinden Ebru Yüce Babacan ve Abant İzzet Baysal Üniversitesinden İsmail Eker hocaların, Munzur Vadisi ve Yakın Çevresi Geofit Florası çalışması. Türkiye genelinde yapılmış en özel geofit araştırmalarından ve ağırlıklı olarak Munzur vadisi ve yakın çevresindeki kayıtlardan oluşması anlamında çok değerli. Bu çalışmaya katkımız oldu, her iki hocamıza çok teşekkür etmekle beraber, Dr. Ernst Vitek, Biyolog Cemil Ergin, Seyhan Yürek, Kamuran Gülmez ve Ozan Erdem başta olmak üzere çok sayıda kişinin katkıları olduğunun yakın tanığıyız.

Altıncı kaynak, Viyana Doğa Tarihi Müzesi botanik bölüm başkanı Ernst Vitek, Munzur Üniversitesinden Ebru Yüce Babacan ve Uğur Çakılcıoğlu hocaların çalışması. Sayın hocalarımızın dışında, başta Biyolog Cemil Ergin olmak üzere çok sayıda kişinin emekleride var. Bu çalışmayada, uzun yıllar içinde çok büyük katkılarımız oldu. Bazıları sanıyorki ne olacak canım, altı üstü bir bilet parası gibi, topu, topu bir kayıt. Bu işler öyle olmuyor diye yıllarca anlattık, o kadar kolay olsaydı, bırakın Dersim’in kuş uçmaz kervan geçmez bölgelerini, Dersim şehir merkezi ve beş kilometre etrafındaki coğrafyada, binin üzerindeki flora değerleri kayıtlara girerdi.

Yedinci kaynak , Aydın Adnan Menderes Üniversitesinden Metin Armağan hocanın,Tunceli’nin Monokotil Petaloidleri çalışması. Metin Armağan hoca, kendi kayıtlarına ek olarak Dersim’de daha önce diğer hocaların yaptıkları çalışmaları referans göstererek bu yayını oluşturmuş.

Sekizinci kaynak, Aydın Adnan Menderes Üniversitesinden, Metin Armağan hocanın bir diğer çalışması. 2014 yılında sonuç raporu açıklanan, Orman ve Su İşleri Bakanlığının yapmış olduğu Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme Projesi içinde, daha önceki bilgilere ek olarak bitkilerin toplandıkları yerler belirtilerek bazı düzenlemeler yapılmış. Özellikle flora konusunda eleştirilerimizi belirtmeliyiz, çünkü 2014 yılında açıklanan sonuç raporundan bu güne altı yıldan fazla zaman geçti ve halen tamamlanamadı. Bu çalışmada 2950 bitki örneği toplanmış olup 1559 tanesi tespıit edilmiş, tespit edilenlerde 922 takson kayıtlara geçmiştir. Metin Armağan hocanın elinde 1391 bitki örneği halen teşhis edilmeyi bekliyor. Bu çalışmaya yönelik eleştirilerimizi daha önce web sayfamızda açıkladık.

Orman ve Su İşleri Bakanlığının yaptığı ve Metin Armağan hocanında dahil olduğu, Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme Projesi çalışması hayati öneme sahipti. Flora ve faunayı çalışan bütün hocalarımız elimizi çok güçlendirdiler, biz o dönemlerde bu çalışmanın önemini web sayfamızda detaylı anlattık ve çalışma içindeki bilim insanlarına vereceğimiz küçük desteklerle, özellikle mahkeme süreçlerinde doğamızı koruma adına önemli belgelere ulaşabileceğimizi dile getirerek, kendilerini çevreci diye kamuoyuna sunan belirli isimleri, destek vermeleri için deklare ettik. Deklare ettiğimiz kişilerin gerçek yüzlerini çok iyi gördük, büyük çoğunluğun çevre diye bir dertleri yoktu. Kısa bir süre içinde olsa, bu çalışmaya florayla ilgili destek sunduk.

Projedeki bilim insanları, bakanlığın projesi olmasından dolayı , diğer hocalarımızın karşılaştıkları sorunlarla boğuşmadılar. Bundan dolayı, bütün disiplinlerde, her anlamda çok önemli belgeler kayıda geçti. Genel olarak flora ve fauna kayıtlarını bir arada barındıran, şimdiye kadar yapılmış en kapsamlı çalışma. Her şeye rağmen çok değerli ve mutlaka bakılması gereken bir kaynak, özellikle Dersim doğasını koruma derdi olanların.

Dokuzuncu kaynak, Munzur Üniversitesinden Mehmet Yavuz Paksoy hocanın çalışması. Munzur 3. Uluslararası Uygulamalı Bilimler Kongresinde, Yavuz hoca yaptığı sunumda kayıtlara düştüğü 825 bitki türü ile ilgili bilgiler verdi. Özellikle Pülümür vadisi ve çevresiyle ilgili kayıtların tutulduğu bu çalışma koruma alanları oluşturmada önemli referanslara sahip. Yavuz hocanın ağırlıklı olarak 2017 yılından itibaren yaptığı çalışmalara katkımız oldu.

Dersim florasına dair dokuz önemli kaynak var, bu çalışmalar arazide bitki toplanarak yapılmış ve şu an itibarıyla beşbinin üzerinde bitki toplanmış. Kayıtları olan yosunlar, likenler ve mantarlarda bu listeye eklendiğinde sayı çok artacaktır.

Bunlardan başka, belirli bitkileri toplamış ve kimyasal değerleri üzerine araştırmalar yapmış bilim insanlarıda bulunmakta. Veya bilim insanlarının ilimizde topladığı, tozlu raflarda bekleyen, kamuoyunun bilgisi olmayan kayıtlarda var. Bilinmeyen kayıtlara ek olarak daha önceleri bilgi verdiğimiz Metin Armağan hocanın elinde teşhis edilmeyi bekleyen 1391 bitki örneği gibi durumda bulunmakta.

Şimdiye kadar yapılan bütün çalışmalar düzenlendiğinde, altıbin civarında flora kayıtı tahmin ediliyor. Dersim florasının gerçek değerleri konusunda, mutlaka altıbin civarındaki sayının karşılaştırmaları yapılmalı ve bazı bitkilerin yeni tanımlanan isimleriyle listeler oluşturulmalı. Bunlar yapıldığında, ne kadar bitki türüne, ne kadar endemik ve nadir bitkilerin Dersim’de olduğuna dair net sonuçlara ulaşarak, koruma değerlerinin ortaya çıkarılması sağlanır. Sonuç olarak florayla ilgili en önemli eksiklik karşılaştırmalar ve herbaryum. Herbaryum oluşturulursa dağınık olan parçalar birleştirilir ve doğru sistem kurulmuş olur . 28.04.2021