GAĞANINIZ KUTLU OLSUN.
Dersim Alevi, Raa Haq inancının önemli ritüellerinden biri, Aralık ayının üçüncü haftasında başlayan ve Ocak ayının ilk haftasına kadar devam eden Gağandır. Dersim’de Aralık ayına Gağan ayı denir, 21 Aralık yılın en uzun gecesi olmakla beraber, yaşanılan yılın bitişi ve yeni yılın başlangıcı olacak ilk adımların habercisidir. Yaşanılan yıl, 21 Aralıkta başlayan ritüellerle uğurlanır ve yeni yılın doğuşuna, yani Hewtemala kadar geçen üç aylık sürede geçiş tamamlanır.
Gağan ayında Dersimliler kültürel ve dini ritüeller yaparlar.
Gağan eğlencesi için üç kişi hazırlanır,
1- Biten yılı temsilen yaşlı Khal,
2- Yaşlı yılın, yani Khalonun bir türlü bırakıpta gidemediği, Dünyayı simgeleyen bayan kılığındaki Fadik,
3- Gelecek olan yılı temsilen Arap,
bu oyunun ana karakterleridir. Khal, Fadik, Arap ve beraberindekiler evlere haber vermeksizin giderek, türküler söyleyip, küçük eğlenceler yaparak, hediyelerini isterler. Toplanan hediyelerin bir kısmı ile ziyafet düzenlenir, geri kalanları ise, durumu kötü olanlara ve çocuklara dağıtılır.
Zeyi ziyareti: Gağan’da evlenip evden ayrılan kız kardeşler, halalar ve teyzelerin geçmişte baba evine yaptıkları katkılardan dolayı teşekkür etme ve unutulmadıklarını hatırlatmak için yapılan önemli bir gelenektir. Zeyi ziyareti için Pésare ekmeği hazırlanır ve ailenin maddi durumuna göre, çeşitli hediyelerle birlikte kız çocukları Gağan’da ziyaret edilir.
Gağan’da evde yapılan yemek çok önemlidir; çünkü ev halkı bir yıl boyunca zorluklar içinde ailenin bir arada olması ve yaşamın devamlılığını sağlamışlardır. Bu özel yemek gününde, en güzel kıyafetler giyilir ve yemek masasına evin bütün bereketi getirilir. Çocuklar için o akşam pişirilen Zerefet yemeği çok özel anlam taşır; bunun nedeni ise evin babası bereket, kısmet ve gücü temsilen kral figürlerini üç tane ağaç çubuğu üzerine resmedip yemeğin arasına karıştırır. Yemekte bu figürleri bulan çocukların gelecekte buldukları gücün sayesinde kötülüklerden korunacağına ve başarılı olacaklarına inanılır.
Ailenin bu yıl da ayakta kalmasının önemli nedenlerinden biri de hayvanlardır. Bu yüzden Gağan’da hayvanlara yıl boyunca aileye sundukları nimetlerden dolayı teşekkür etmek amacıyla buğday pişirilip önlerine verilir ve bir ipe geçirilen buğdaylar gelecek yılın bereketli olması için de ahırın bir köşesine asılır.
Sabahın ilk ışıklarıyla birlikte evin hanımı, su getirmek için çeşmeye gider. Bereket getirmesi için pişirdiği kutsal buğdayı çeşmeye serper, çeşmeden aldığı suyu ise ev halkının kötülüklerden, kazalardan, belalardan uzak olması ve bereketli güzel günler getirmesi için eve serpiştirir. Evin hanımı, pişirdiği ekmekten birkaç parçayı ateşe atarak, yardıma muhtaç olanlara, öksüzlere bolluk ister; ölenlere ise rahmet dileyerek doğada yaşayan kurt ve ona benzer yırtıcı hayvanların tehdidi altında kalan canlıların korunması içinde dualarda bulunur.
Gağan ayının dinsel anlamda Dersim’de çok özel yeri vardır. Gağan’da küskünler barışırlar, hakka ve hukuka sonuna kadar bağlı kalmak, rızalık için bütün gerekçeler hayata geçirilir. Her bölge veya köy halkı, aralık ayının üçüncü haftasından ocak ayının ilk haftasının sonuna kadar, farklı zaman dilimlerinde üç gün oruç tutarlar. Oruçlar salı, çarşamba ve perşembe günlerinde tutulur. Perşembeyi cumaya bağlayan gecede ise ‘‘Cem’’ tutulup kutsal ibadet yerin getirilir.
26.12.2011